Canada với tư cách là một quốc gia quân chủ lập hiến liên bang có một hệ thống chính trị độc đáo. Quyền lực được phân chia giữa chính phủ liên bang và các chính quyền tỉnh bang, đồng thời được chia thành ba nhánh: hành pháp, lập pháp và tư pháp. Hiến pháp Canada dù không được tập trung vào một văn bản duy nhất, vẫn đảm bảo sự ổn định và linh hoạt cho hệ thống chính trị này. Canada có 3 đảng phái chính trị chủ yếu, bao gồm đảng Tự do, đảng Bảo thủ và đảng Dân chủ mới. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng UCA tìm hiểu cơ cấu hệ thống chính trị Canada, cơ cấu, quy trình và chức năng giám sát của quốc hội Canada. Đồng thời, so sánh hệ thống chính trị Canada với một số nước khác để người đọc được rõ.

Cơ cấu hệ thống chính trị Canada

Dưới đây là một số đặc điểm về cơ cấu hệ thống chính trị Canada mà bạn có thể tham khảo:

Mô hình chính phủ liên bang

Canada là một quốc gia quân chủ lập hiến, trong đó Nữ hoàng Elizabeth II đóng vai trò là nguyên thủ quốc gia. Tuy nhiên, quyền lực chính trị thực tế thuộc về Thủ tướng và chính phủ.

Nữ hoàng được đại diện bởi Toàn quyền sẽ kết nối Canada với 53 quốc gia khác trong Khối thịnh vượng chung, góp phần thúc đẩy hợp tác quốc tế và giao lưu văn hóa. Tại Canada, Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ và chịu trách nhiệm trước Quốc hội về việc điều hành đất nước.

hệ thống chính trị Canada — Canada là một nước quân chủ lập hiến

Phân chia quyền lực giữa liên bang và tỉnh bang

Bảng dưới đây mô tả cách phân chia quyền lực giữa liên bang và tỉnh bang tại Canada:

Lĩnh vực quyền lực	Chính phủ liên bang	Chính quyền tỉnh bang
Các vấn đề chung	Quốc phòng, ngoại giao, thương mại quốc tế, tiền tệ, hình sự, nhập cư, đánh bắt cá, hàng không, đường sắt, viễn thông, năng lượng nguyên tử	Giáo dục, y tế, phúc lợi xã hội, tài nguyên thiên nhiên (trong phạm vi tỉnh), luật dân sự, quyền sở hữu, các dịch vụ công cộng địa phương
Các vấn đề liên tỉnh	Thương mại liên tỉnh, vận chuyển xuyên tỉnh	Thương mại và vận chuyển trong tỉnh
Đặc điểm	Quyền hạn rộng, ảnh hưởng đến toàn quốc	Quyền hạn tập trung vào các vấn đề nội bộ tỉnh, đáp ứng nhu cầu đa dạng của từng địa phương
Cơ sở pháp lý	Hiến pháp Canada 1867 và 1982	Hiến pháp Canada 1867 và 1982, luật pháp tỉnh
Mối quan hệ	Đồng chủ quyền với các tỉnh, có thể can thiệp vào các vấn đề của tỉnh trong một số trường hợp	Tự trị cao, có quyền quyết định trong các vấn đề thuộc thẩm quyền của mình

Ba nhánh chính quyền: Lập pháp, Hành pháp và Tư pháp

Ba nhánh chính quyền tại Canada bao gồm quyền Hành pháp, quyền Lập pháp và quyền Tư pháp. Cụ thể như sau:

Quyền Hành pháp

Thủ tướng Canada với tư cách là người đứng đầu chính phủ, cùng với Nội các sẽ thực hiện quyền hành pháp theo hiến pháp. Quyền hạn này được trao cho Hoàng gia nhưng trên thực tế, Thủ tướng và Nội các mới là những người quyết định và điều hành các hoạt động của chính phủ.

Thủ tướng Canada

Hạ viện Canada đóng vai trò trung tâm trong việc hình thành chính phủ. Sau mỗi cuộc bầu cử liên bang, đảng giành được nhiều ghế nhất tại Hạ viện sẽ có quyền đề cử Thủ tướng. Thủ tướng với tư cách là lãnh đạo của chính phủ, sẽ được Quốc vương (hoặc Nữ hoàng) bổ nhiệm. Tuy nhiên, quyền lực của Thủ tướng phụ thuộc vào sự ủng hộ của Hạ viện. Nếu Thủ tướng mất đi sự ủng hộ này, họ sẽ phải từ chức và một cuộc bầu cử mới sẽ được tiến hành.

Hội đồng cơ mật Canada

Theo Đạo luật Hiến pháp năm 1867, quyền hành pháp ở Canada thuộc về Hoàng gia nhưng được thực hiện theo lời khuyên của Hội đồng Cơ mật. Trên thực tế, quyền lực điều hành đất nước tập trung vào Nội các do Thủ tướng đứng đầu. Nội các được Hoàng gia tin tưởng và uỷ quyền để đưa ra các quyết định chính sách.

Dù vậy, quyền lực tối cao vẫn thuộc về Hoàng gia. Nữ hoàng hoặc nhà vua là nguyên thủ quốc gia và có quyền hạn cuối cùng trong một số vấn đề quan trọng. Tuy nhiên, trong chế độ quân chủ lập hiến, Hoàng gia thường hành động theo lời khuyên của Nội các.

Quyền Hành pháp Canada — Quyền hành pháp thực hiện theo Hội đồng Cơ mật

Quyền Lập pháp

Nghị viện Canada là cơ quan lập pháp liên bang, bao gồm Hạ viện được bầu cử và Thượng viện được đề cử bởi thủ tướng và Nữ hoàng – người cho phép hoàng gia chấp thuận với các dự luật được cả hai viện thông qua.

Hoàng gia Canada

Mặc dù Hoàng gia không trực tiếp tham gia vào quá trình lập pháp, nhưng sự đồng ý của Hoàng gia là điều kiện cần thiết để một dự luật được thông qua và trở thành luật. Trên thực tế, khi Quốc hội thông qua một dự luật, việc Hoàng gia ký phê duyệt chỉ là một thủ tục hình thức để xác nhận quyết định của Quốc hội.

Để thể hiện sự tôn trọng đối với chế độ quân chủ, tất cả các nghị sĩ của Quốc hội kể cả những người thuộc phe đối lập đều phải tuyên thệ trung thành với Hoàng gia. Việc này nhằm khẳng định rằng, dù có những quan điểm chính trị khác nhau, tất cả mọi người đều chung lòng phục vụ đất nước và tôn trọng thể chế quân chủ.

Hạ nghị viện

Hạ viện là cơ quan lập pháp có quyền lực nhất ở Canada. Các nghị sĩ Hạ viện được người dân trực tiếp bầu chọn để đại diện cho các khu vực bầu cử trên toàn quốc. Với số lượng 338 ghế, Hạ viện thường có tiếng nói quyết định trong việc thông qua các đạo luật.

Thượng viện và Hoàng gia, dù có vai trò trong quá trình lập pháp nhưng hiếm khi phủ quyết các quyết định của Hạ viện. Thời gian nhiệm kỳ của một nghị sĩ Hạ viện thường là 4 năm, nhưng không quá 5 năm theo quy định của Hiến pháp.

Thượng nghị viện

Thượng viện Canada là một viện lập pháp gồm 105 thành viên được lựa chọn bởi Thủ tướng và được Toàn quyền phê chuẩn. Để đủ điều kiện, ứng viên phải là công dân Canada trên 30 tuổi và sở hữu một khoản tài sản nhất định. Thời gian giữ chức vụ của một thượng nghị sĩ là đến khi họ đạt 75 tuổi.

Quyền lập pháp Canada — Quyền lập pháp tại Canada

Quyền tư pháp

Mặc dù Hoàng gia chịu trách nhiệm cuối cùng về việc thực thi công lý ở Canada, nhưng các hoạt động tư pháp hàng ngày không do Hoàng gia trực tiếp thực hiện. Thay vào đó, các thẩm phán và quan tòa trên khắp đất nước sẽ xử lý các vụ án và đưa ra phán quyết nhân danh Nữ hoàng.

Tòa án Tối cao Canada là tòa án cấp cao nhất của đất nước. Với 9 thẩm phán được bổ nhiệm bởi Toàn quyền theo đề xuất của Thủ tướng, tòa án này có vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vụ án kháng cáo từ các tòa án cấp dưới.

Bên cạnh đó, Tòa án Liên bang chuyên xét xử các vụ việc liên quan đến luật pháp liên bang. Tòa án này làm việc phối hợp với Tòa án Thuế để giải quyết các tranh chấp về thuế.

Quyền tư pháp Canada — Thẩm phán và quan tòa sẽ xử lý vụ án

Quốc hội Canada là gì và vai trò

Quốc hội Canada là cơ quan lập pháp cao nhất của Canada, đóng vai trò trung tâm trong việc hình thành và ban hành luật pháp của đất nước. Dưới đây là một số đặc điểm về cơ cấu, quy trình lập pháp và chức năng giám sát của quốc hội Canada:

Cơ cấu

Quốc hội có cấu trúc gồm ba bộ phận chính:

Quốc vương Canada: Quốc vương Canada giữ vai trò nguyên thủ quốc gia. Tuy nhiên, quyền lực thực tế của Quốc vương được ủy quyền cho Toàn quyền, đại diện cho Quốc vương tại Canada. Toàn quyền có vai trò phê chuẩn các dự luật được Quốc hội thông qua và thực hiện một số nghi thức nhà nước.
Thượng viện: Thượng viện là viện thượng nghị, gồm 105 thành viên được bổ nhiệm, không phải bầu cử. Các thượng nghị sĩ được Toàn quyền bổ nhiệm theo đề xuất của Thủ tướng. Thượng viện có vai trò xem xét và sửa đổi các dự luật được Hạ viện thông qua, nhưng không có quyền phủ quyết tuyệt đối.
Hạ viện: Hạ viện là viện dân biểu, gồm 338 thành viên được bầu trực tiếp bởi người dân. Hạ viện được xem là viện có quyền lực nhất trong Quốc hội, bởi vì các quyết định quan trọng về chính sách thường được đưa ra tại Hạ viện. Các thành viên Hạ viện đại diện cho các khu vực bầu cử trên khắp Canada và chịu trách nhiệm trước cử tri của mình.

Quy trình lập pháp và thông qua luật

Trên cơ sở các nguyên tắc chung về nhà nước, quy trình lập pháp và thông qua luật tại Canada diễn ra như sau:

Tư vấn trước lập pháp: Chính phủ phải tham khảo ý kiến của công chúng và các bên liên quan khác để lấy ý kiến của họ về dự luật được đề xuất.
Giới thiệu dự luật: Chính phủ giới thiệu dự luật tại Hạ viện.
Xét duyệt của ủy ban: Dự luật sau đó được chuyển đến ủy ban để xem xét. Ủy ban sẽ tổ chức các phiên điều trần và lấy bằng chứng từ các chuyên gia và thành viên của công chúng.
Tranh luận tại Hạ viện: Dự luật được tranh luận tại Hạ viện. Nếu được thông qua, nó sẽ được chuyển đến Thượng viện.
Xét duyệt của Thượng viện: Thượng viện xem xét dự luật và có thể sửa đổi nó. Nếu Thượng viện thông qua dự luật, nó sẽ được chuyển đến Tổng đốc để phê chuẩn.
Phê chuẩn của Hoàng gia: Tổng đốc ký dự luật thành luật.
Triển khai: Chính phủ triển khai luật mới.

Chức năng giám sát

Dưới đây là các chức năng giám sát chính của Quốc hội:

Giám sát hoạt động của Chính phủ: Thông qua các phiên họp, Quốc hội sẽ yêu cầu Chính phủ báo cáo về những quyết định, chính sách đã thực hiện. Bằng cách này, Quốc hội có thể đánh giá hiệu quả công việc của Chính phủ, so sánh kết quả thực tế với mục tiêu đã đề ra.
Giám sát việc thực hiện pháp luật: Quốc hội có trách nhiệm kiểm tra xem các luật, nghị quyết đã ban hành có được các cơ quan nhà nước thực hiện đúng quy định hay không. Bên cạnh đó, Quốc hội còn phát hiện những bất cập, mâu thuẫn trong pháp luật và đề xuất sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn.
Giám sát việc sử dụng ngân sách nhà nước: Quốc hội có quyền giám sát chặt chẽ việc lập, phê duyệt và sử dụng ngân sách nhà nước. Quốc hội sẽ kiểm tra xem ngân sách có được sử dụng đúng mục đích, có tiết kiệm, hiệu quả hay không.
Giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước khác: Ngoài việc giám sát Chính phủ, Quốc hội còn giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước khác như tòa án, viện kiểm sát, các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp nhà nước.
Tiếp nhận và giải quyết kiến nghị của cử tri: Đại biểu Quốc hội có trách nhiệm tiếp nhận và chuyển tải ý kiến, nguyện vọng của cử tri đến các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Các đảng phái chính trị chính ở Canada

Mặc dù có sự cạnh tranh giữa nhiều đảng, nhưng hệ thống chính trị của Canada lại thường được đặc trưng bởi sự thống trị của ba đảng lớn. Cụ thể như sau:

Đảng Tự do Canada

Hướng về trung tâm bên trái, đảng này tập trung vào việc thúc đẩy công lý xã hội, bình đẳng kinh tế và bảo vệ môi trường. Các chính sách của họ bao gồm: tăng lương tối thiểu, đảm bảo nhà ở giá rẻ và chăm sóc trẻ em, cũng như đầu tư vào năng lượng tái tạo và giảm phát thải khí nhà kính.

Đảng Bảo thủ Canada

Hướng về bên phải, đảng này ủng hộ thuế thấp hơn, ít quy định của chính phủ và thị trường tự do. Các chính sách của họ bao gồm: cắt giảm thuế cho doanh nghiệp và cá nhân, giảm quy mô chính phủ, thúc đẩy thương mại tự do và cân bằng ngân sách.

Đảng Dân chủ Mới

Hướng cánh tả, đảng này ủng hộ chủ nghĩa xã hội dân chủ, công lý xã hội và bảo vệ môi trường. Các chính sách của họ bao gồm chăm sóc sức khỏe toàn dân, cung cấp dược phẩm cho tất cả mọi người, giáo dục miễn học phí và tăng thuế suất thuế doanh nghiệp.

So sánh hệ thống chính trị Canada với 1 số nước khác

Để có cái nhìn rõ hơn, chúng ta hãy so sánh hệ thống chính trị của Canada với hai quốc gia có ảnh hưởng lớn là Hoa Kỳ và Anh qua bảng sau:

Tính năng	Canada	Hoa Kỳ	Anh
Hình thức nhà nước	Liên bang	Liên bang	Đơn nhất
Chế độ chính trị	Quân chủ lập hiến, dân chủ đại nghị	Cộng hòa liên bang, dân chủ đại nghị	Quân chủ lập hiến, dân chủ đại nghị
Nguyên thủ quốc gia	Nữ hoàng (đại diện bởi Toàn quyền)	Tổng thống	Vua/Nữ hoàng
Thủ tướng/Tổng thống	Thủ tướng	Tổng thống	Thủ tướng
Quốc hội	Hạ viện và Thượng viện	Hạ viện và Thượng viện	Hạ viện và Thượng viện
Hệ thống đảng phái	Đa đảng	Đa đảng (thường là 2 đảng lớn)	Đa đảng (thường là 2 đảng lớn)
Hiến pháp	Hiến pháp không thành văn	Hiến pháp thành văn	Hiến pháp không thành văn

Như vậy, bài viết trên đã cung cấp một số thông tin về đặc điểm chính trị Canada, bao gồm cơ cấu mô hình chính phủ, phân chia quyền lợi và ba nhánh chính quyền chính yếu. Bài viết cũng giới thiệu về vai trò của quốc hội và các đảng phái chính trị tại Canada. Nếu còn bất cứ thắc mắc gì, đừng quên liên hệ ngay với UCA để được tư vấn và cung cấp thông tin đầy đủ.